Nieżyt nosa – rodzaje, leczenie i powikłania kataru

Nieżyt nosa, czyli popularny katar, to zapalenie błony śluzowej nosa. Prawie każdy doświadczył typowych objawów, jak kichanie, uczucie zatkanego nosa, brak węchu czy wydzielina z nosa. Sprawdź, jakie mogą być rodzaje i przyczyny kataru, a także jakie powikłania mogą się pojawić.

Nieżyt nosa może być wywoływany m.in. przez wirusy, alergeny lub czynniki drażniące. Czynnikami drażniącymi mogą być na przykład ostre przyprawy (tzw. zespół chińskiej kuchni) lub suche i zimne powietrze (tzw. nos narciarza).

Poza tym istnieją nieżyty nosa wywołane lekami (np. aspiryną czy lekami na nadciśnienie), lub hormonami (zatkanie nosa może występować w ciąży lub u osób z chorobami tarczycy).

Rodzaje nieżytu nosa

Nieżyt nosa jest reprezentowany w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10 przez trzy choroby:

• ostre zapalenie nosa i gardła (przeziębienie),
• naczynioruchowe i uczuleniowe zapalenie (błony śluzowej) nosa,
• przewlekłe zapalenie błony śluzowej jamy nosowej i gardła.

Ze względu na czynniki, przez które jest wywoływany, można wyróżnić:

• infekcyjny nieżyt nosa, czyli przeziębienie
• alergiczny nieżyt nosa,
• niealergiczny nieżyt nosa, inaczej idiopatyczny lub naczynioruchowy

Infekcyjny nieżyt nosa trwa zazwyczaj około tygodnia, natomiast alergiczny i niealergiczny – są chorobami przewlekłymi.

Infekcyjny nieżyt nosa

Popularnie nazywany przeziębieniem infekcyjny nieżyt nosa, wywoływany jest przez wirusy. Najczęstszą przyczyną są rinowirusy, ale znanych jest ponad 200 różnych typów wirusów, które go wywołują, między innymi koronawirusy, wirusy paragrypy czy adenowirusy. Zakażenie przenosi się drogą kropelkową, dlatego też często zarażają się osoby z najbliższego otoczenia. Niektóre wirusy jednak mogą przetrwać przez kilka godzin na różnych przedmiotach, np. na poręczach czy klamkach. Można więc zarazić się także przez kontakt z zakażonymi przedmiotami, dotykając niemytymi dłońmi ust, oczu lub nosa. Infekcyjny nieżyt nosa występuje głównie w okresie jesienno-wiosennym.

Objawy

Do najczęstszych objawów, które mogą wystąpić podczas przeziębienia, należą:

• katar – początkowo jest wodnisty, później ropny (żółty lub żółtozielony),
• podwyższona temperatura – zwykle stan podgorączkowy, czasami pojawia się gorączka,
• osłabienie,
• ból mięśni,
• zmniejszenie apetytu,
• ból gardła,
• kaszel.

Leczenie

Choroba trwa zwykle kilka dni i ustępuje samoistnie.

Chorym zaleca się przede wszystkim odpoczynek i leżenie w łóżku. Bardzo ważne jest picie dużej ilości płynów, zwłaszcza gdy występuje gorączka, a także częste wietrzenie pomieszczenia, w którym przebywa chory. Ulgę mogą przynieść inhalacje i nawilżanie powietrza.

Leki podawane w infekcyjnym nieżycie nosa nie skracają czasu trwania choroby, mogą tylko złagodzić objawy. Przy nasilonych objawach stosuje się:

• leki przeciwgorączkowe,
• preparaty obkurczające błonę śluzową nosa,
• środki odkażające gardło,
• sól fizjologiczną lub hipertoniczną do płukania nosa.

W leczeniu infekcji wirusowych, jeśli nie ma zakażenia bakteryjnego, nie stosuje się antybiotyków.

Możliwe powikłania

U osób dorosłych najczęstszym powikłaniem jest ostre zapalenie zatok, a u dzieci zapalenie ucha środkowego. U około 10% pacjentów rozwija się ostry bakteryjny nieżyt nosa w wyniku wtórnego zakażenia bakteryjnego.

Niealergiczny nieżyt nosa

Jest wywołany przyczynami innymi niż alergiczne lub infekcyjne. Stan zapalny jest zwykle wynikiem obrzęku naczyń krwionośnych i gromadzenia się płynu w tkankach nosa. Obrzęk ten blokuje kanały nosowe i stymuluje gruczoły śluzowe nosa, powodując typowe objawy zatkanego nosa lub kataru. Niealergiczny nieżyt nosa zazwyczaj ma charakter przewlekły i często w znacznym stopniu ogranicza codzienne funkcjonowanie chorego..

Objawy niealergicznego nieżytu nosa

Objawy mogą obejmować:

• zatkany nos,
• katar,
• kichanie – na ogół mniej dotkliwe niż w alergicznym nieżycie nosa,
• łagodne podrażnienie lub dyskomfort w okolicy nosa,
• zmniejszony zmysł węchu.

Czynniki, które mogą wywoływać niealergiczny nieżyt nosa:

• czynniki środowiskowe – takie jak palenie papierosów, silne zapachy, zmiany temperatury, wilgotności lub ciśnienia atmosferycznego,
• działanie leków – niektóre leki stosowane w leczeniu nadciśnienia lub chorób serca (beta-blokery), niesteroidowe leki przeciwzapalne. Także spreje do nosa zmniejszające obrzęk naczyń krwionośnych nosa – jeśli są używane dłużej niż 5 do 7 dni, mogą spowodować ponowne puchnięcie wyściółki nosa,
• zaburzenia hormonalne – mogą być spowodowane ciążą, pokwitaniem, menopauzą, przyjmowaniem leków hormonalnych, jak HTZ lub pigułka antykoncepcyjna, a także schorzeniami powodującymi zaburzenia równowagi hormonalnej w organizmie, jak niedoczynność czy nadczynność tarczycy,
• czynniki strukturalne – skrzywienia przegrody nosowej, guzy nowotworowe i nienowotworowe, stany po urazach, przerost migdałków, rozszczep podniebienia itp.,
• zanik błony śluzowej nosa – może prowadzić do zanikowego nieżytu nosa,
• czynniki pokarmowe – wywołany przez czynniki pokarmowe tzw. smakowy nieżyt nosa jest reakcją na spożywanie pewnych potraw, najczęściej pikantnych, lub napojów, np. alkoholu,
• czynniki zawodowe – ekspozycja na różne substancje związane z pracą zawodową może wywoływać zawodowy nieżyt nosa. Objawy nasilają się w dni robocze, a ustępują w czasie wolnym od pracy. Mogą je wywoływać różne substancje chemiczne, np. lateks czy fluoru, a skończywszy na różnych substancjach i cząsteczkach chemicznych.

Najczęstszym rodzajem nieżytu niezwiązanego z alergią jest naczynioruchowy nieżyt nosa, nazywany również idiopatycznym . Jego przyczyny nie są do końca poznane. Objawy występują przez cały rok i często zaostrzają się wiosną i jesienią.

Leczenie

W leczeniu najważniejsza jest identyfikacja czynników i substancji wywołujących objawy i w miarę możliwości unikanie ich. Niekiedy trzeba zmienić leki, zwyczaje, a nawet pracę.

Aby łagodzić objawy, stosuje się donosowe roztwory soli morskiej, a także leki przeciwhistaminowe albo glikokortykosteroidy donosowe.

Możliwe powikłania

• polipy w przewodach nosowych,
• zapalenia zatok,
• infekcje ucha środkowego.

Alergiczny nieżyt nosa

Alergiczny nieżyt nosa to zapalenie błony śluzowej nosa wywołane przez alergeny wziewne. Najczęściej są pyłki roślin – drzew, traw i chwastów. Uczulenie na pyłki nazywa się katar sienny lub pyłkowica. Czynnikami alergizującymi często są również roztocze kurzu domowego, zarodniki pleśni i grzybów, naskórek oraz wydzieliny zwierząt.

Wczesne objawy

Wkrótce po kontakcie z alergenem mogą pojawić się:

• katar,
• kichanie,
• łzawienie oczu,
• swędzenie nosa, oczu, gardła, ust, skóry,
• problemy z powonieniem.

Objawy, które mogą pojawić się później:

• zatkany nos,
• kaszel,
• zatkane uszy i osłabiony węch,
• ból gardła,
• cienie lub opuchlizna pod oczami,
• zmęczenie i drażliwość, ból głowy.

Leczenie

Najważniejsze jest unikanie alergenów wywołujących objawy. Leczenie alergicznego nieżytu nosa ma na celu zmniejszenie lub ustąpienie dolegliwości. Jeżeli mają one charakter okresowy, leki przyjmuje się podczas trwania objawów. Jeśli zaś objawy występują przez cały czas, leki trzeba zażywać stale.

Doraźnie można złagodzić dolegliwości, przyjmując dostępne bez recepty leki przeciwhistaminowe oraz krople do nosa i oczu. Ulgę przynosi także regularne płukanie przewodów nosowych oraz przemywanie oczu solą fizjologiczną. Jeśli objawy nie ustępują po stosowaniu tych środków, trzeba skontaktować się z lekarzem, który przepisze mocniejsze środki.

W wypadku kataru siennego dobre rezultaty osiąga się dzięki immunoterapii, czyli odczulaniu. Jest to jedyna terapia lecząca przyczynę alergii.

Alergiczny nieżyt nosa po wielu latach u części chorych mija lub jego objawy zmniejszają się. Częściej zdarza się to w wypadku kataru siennego.

Możliwe powikłania

W niektórych przypadkach nieleczony alergiczny nieżyt nosa może wywoływać powikłania, takie jak:

• polipy w przewodach nosowych i zatokach,
• nawracające zapalenia zatok,
• infekcje ucha środkowego,
• rozwój astmy oskrzelowej.

Przeczytaj też:

• Alergia sezonowa: Jak się przed nią chronić
• Alergia sezonowa: Czy noszenie masek może zmniejszyć objawy?
• Alergiczny nieżyt nosa – objawy, alergeny, leczenie
• Objawy alergii i COVID-19 – podobieństwa i różnice. Jak odróżnić jedne od drugich?