Depresja: przyczyny, objawy, rodzaje i leczenie

Depresja to zaburzenie psychiczne charakteryzujące się co najmniej dwutygodniowym obniżeniem nastroju, które wpływa na codzienne życie. Chory odczuwa wszechogarniający smutek i pesymizm, brak chęci do działania, nic nie sprawia mu przyjemności. Jest to choroba, której nie można lekceważyć. Depresję można i trzeba leczyć.

Depresja w Polsce i w Unii Europejskiej

W Unii Europejskiej w 2017 r. na depresję chorowało 20,7 mln osób, czyli 4,2% populacji. W Polsce, według szacunków NFZ, na zaburzenia depresyjne w 2017 r. leczyło się ok. 1 mln osób, czyli 2,8% społeczeństwa. Według OECD niższy odsetek zdiagnozowanych przypadków może wynikać z mniejszej świadomości problemu zaburzeń psychicznych, większej stygmatyzacji chorych i trudniejszego dostępu do opieki psychiatrycznej.

Według danych NFZ w latach 2013–2018 liczba pacjentów realizujących recepty na refundowane leki przeciwdepresyjne wzrosła o 35%, przy czym wśród osób do 18. roku życia wzrost ten był znacznie wyższy – o 113% (z 16 tys. w 2013 r. do 34 tys. w 2018 r.). W 2018 r. 1,28 mln osób zrealizowało receptę na leki przeciwdepresyjne refundowane przez NFZ, a w 2019 r. recepty na leki przeciwdepresyjne refundowane i nierefundowane wykupiło 3,8 mln osób. [Link do raportu NFZ: „NFZ o zdrowiu. Depresja”]

Przyczyny depresji

Nie ma jednej przyczyny depresji. W wypadku niektórych osób źródłem problemu mogą być bolesne lub stresujące wydarzenia, takie jak strata bliskiej osoby, żałoba, rozwód, choroba, utrata pracy, obawy o pracę lub pieniądze. Niektóre badania sugerują również, że prawdopodobieństwo wystąpienia depresji wzrasta wraz z wiekiem i jest większe u osób, które żyją w trudnych warunkach społecznych i ekonomicznych. Depresja częściej także dotyka kobiet niż mężczyzn.

Ryzyko popadnięcia w depresję wzrasta, jeśli unika się spotkań z przyjaciółmi i rodziną oraz próbuje się samodzielnie radzić sobie z problemami. Ponadto w opracowaniach jak czynniki ryzyka wyróżnia się między innymi:

• Osobowość. Bardziej podatne są osoby z niską samooceną lub nadmiernym samokrytycyzmem. Mogą to być cechy wrodzone lub ukształtowane w wyniku doświadczeń życiowych, na przykład w dzieciństwie.
• Historia rodzinna. Osoby, w których bliskiej rodzinie ktoś cierpiał na depresję – np. któreś z rodziców lub rodzeństwa – są obarczone większym ryzykiem.
• Ciąża i poród. Zmiany hormonalne i fizyczne, a także poczucie ogromnej odpowiedzialności za nowe życie mogą prowadzić do depresji poporodowej.
• Samotność. Brak rodziny i przyjaciół lub ograniczenie kontaktu z bliskimi może zwiększyć ryzyko choroby.
• Alkohol i narkotyki. Próby radzenia sobie z przygnębieniem za pomocą alkoholu lub narkotyków mogą wywołać spiralę depresji.
• Choroby. Osoby cierpiące na poważne choroby, takie jak cukrzyca, rak, choroby serca, niedoczynność i nadczynność tarczycy, choroby neurologiczne, w tym udar mózgu czy choroba Parkinsona, mogą być bardziej narażone na zaburzenia depresyjne. Także urazy głowy mogą wywoływać wahania nastroju i problemy emocjonalne.

Objawy depresji

Objawy mogą różnić się u poszczególnych osób. Osoby cierpiące na zaburzenia depresyjne mogą czuć się smutne, beznadziejne i stracić zainteresowanie rzeczami, które kiedyś sprawiały im przyjemność. Nie każdy, kto ma depresję, doświadcza wszystkich objawów, niektóre osoby odczuwają tylko kilka z nich, podczas gdy inne mogą odczuwać wiele. Symptomy utrzymują się tygodniami lub miesiącami i są na tyle poważne, że zakłócają życie rodzinne, zawodowe i towarzyskie. Choroba często rozwija się stopniowo, wiele osób próbuje samodzielnie poradzić sobie ze swoimi objawami, nie zdając sobie sprawy, że ich stan się pogarsza. Czasami dopiero przyjaciele lub członkowie rodziny zauważają zmiany w ich zachowaniu.

Psychologiczne objawy obejmują:

• dojmujący smutek i ciągły zły nastrój,
• pesymizm, poczucie beznadziejności i bezradności,
• niską samoocenę,
• skłonność do płaczu,
• poczucie winy,
• uczucie rozdrażnienia i nietolerancji wobec innych,
• brak motywacji lub zainteresowania otoczeniem,
• trudności z koncentracją, zapamiętywaniem i podejmowaniem decyzji,
• nieodczuwanie przyjemności z życia,
• uczucie niepokoju,
• myśli samobójcze lub skłonność do samookaleczenia.

Fizyczne objawy zawierają:

• brak energii,
• zmiany apetytu lub masy ciała (zazwyczaj brak apetytu, ale czasami zwiększony apetyt),
• zaparcia,
• odczuwanie bólu o niewyjaśnionym podłożu,
• utratę libido,
• zaburzenia cyklu miesiączkowego,
• problemy ze snem – trudności z zasypianiem lub budzenie się bardzo wcześnie rano albo spanie bardzo długo i trudności ze wstaniem z łóżka.

Do społecznych objawów należą:

• unikanie kontaktu z przyjaciółmi, rodziną, znajomymi,
• zaniedbywanie swojego hobby, utrata zainteresowań,
• problemy w domu, pracy, życiu rodzinnym.

Żal a depresja

Żal jest naturalnym stanem emocjonalnym po stracie, podczas gdy depresja jest chorobą. W wypadku żałoby uczucie smutku i straty przychodzi i odchodzi, osoby pogrążone w niej mogą chwilami cieszyć się różnymi rzeczami, znajdować ukojenie i z nadzieją patrzeć w przyszłość.

W przeciwieństwie do nich osoby cierpiące na depresję smutek czują nieustannie. Trudno im się czymś cieszyć lub myśleć pozytywnie o przyszłości.

Rodzaje depresji

Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób ICD-10 różnicuje epizody depresji ze względu na ich nasilenie na:

• łagodne – mają pewien wpływ na codzienne życie,
• umiarkowane – mają znaczący wpływ na codzienne życie,
• ciężkie epizody depresji bez objawów psychotycznych lub z objawami psychotycznymi – uniemożliwiają prowadzenie zwykłego codziennego życia.

Depresja lub depresja kliniczna jest powszechnym, ale poważnym zaburzeniem nastroju. Wywołuje objawy, które wpływają na samopoczucie, sposób myślenia i radzenie sobie z codziennymi czynnościami, takimi jak spanie, jedzenie lub praca. Diagnozuje się ją, jeśli objawy utrzymują się przez co najmniej dwa tygodnie.

W klasyfikacji wyróżnione są szczególne postaci choroby, takie jak:

• Uporczywe zaburzenie depresyjne (zwane także dystymią) to nastrój depresyjny, który utrzymuje się przez co najmniej dwa lata. Osoba, u której zdiagnozowano uporczywe zaburzenie depresyjne, może mieć epizody dużej depresji z okresami mniej nasilonych objawów.
• Depresja poporodowa jest znacznie poważniejsza niż „baby blues”, czyli stosunkowo łagodne objawy depresji i lęku, które zwykle ustępują w ciągu dwóch tygodni po porodzie. Kobiety z depresją poporodową doświadczają pełnej depresji w czasie ciąży lub po porodzie. Uczucia skrajnego smutku, niepokoju i wyczerpania mogą utrudniać im wykonywanie codziennych czynności związanych z opieką nad sobą lub dziećmi.
• Depresja psychotyczna występuje, gdy dana osoba ma ciężką depresję i jakąś formę psychozy, taką jak fałszywe, utrwalone przekonania (urojenia) lub słyszenie bądź widzenie niepokojących rzeczy, których inni nie słyszą lub nie widzą (halucynacje). Objawy psychotyczne zazwyczaj mają depresyjny motyw, taki jak urojenia winy, ubóstwa lub choroby.
• Sezonowe zaburzenia afektywne charakteryzują się wystąpieniem depresji w miesiącach zimowych, kiedy jest mniej naturalnego światła słonecznego. Zazwyczaj ustępują one wiosną i latem, ale powracają z nadejściem zimy. Zimowym zaburzeniom depresyjnym towarzyszy zwykle wycofanie społeczne, zwiększona ilość snu i przyrost masy ciała.
• Choroba afektywna dwubiegunowa jest osobną jednostką chorobową, ale osoba cierpiąca na nią doświadcza epizodów skrajnie obniżonego nastroju, które spełniają kryteria dużej depresji. Osoby dotknięte chorobą afektywną dwubiegunową na przemian z depresją doznają skrajnie wysokiego euforycznego lub drażliwego nastroju zwanego „manią” lub mniej dotkliwej postaci zwanej „hipomanią”.

Do zaburzeń depresyjnych należą także zaburzenia dysregulacji nastroju u dzieci i młodzieży oraz przedmiesiączkowe zaburzenie dysforyczne PMDD.

Kiedy szukać pomocy

Jeśli objawy depresji o niewielkim lub umiarkowanym nasileniu utrzymują się przez ponad 2 tygodnie, wskazana jest konsultacja psychiatryczna. Jeśli natężenie objawów jest znaczne, do lekarza trzeba się udać jak najszybciej. Wizyta u psychiatry wskazana jest także, gdy objawy depresyjne utrzymują się tylko przez 2–3 dni, ale ich występowanie powtarza się często lub cyklicznie. Pilna konsultacja psychiatryczna konieczna jest w przypadku pojawienia się myśli samobójczych, nawet jeśli są to tylko pojedyncze epizody.

Depresja jest chorobą, którą można i trzeba leczyć. Im szybciej rozpocznie się leczenie, tym lepsze będą rezultaty.

Rozpoznania depresji i rozpoczęcia leczenia może dokonać także lekarz rodzinny.

Leczenie

Im wcześniej rozpocznie się leczenie, tym jest ono skuteczniejsze. Depresję można efektywnie leczyć nawet w najcięższych przypadkach. Celem leczenia jest zlikwidowanie objawów i przywrócenie funkcjonowania na poziomie sprzed choroby oraz zapobieganie nawrotom.

Depresję zwykle leczy się lekami, psychoterapią lub obiema tymi formami terapii jednocześnie. Jeśli te kuracje nie zmniejszają objawów, można spróbować leczenia elektrowstrząsami (ECT) i innymi formami stymulacji mózgu.

Nie ma jednej metody leczenia skutecznej dla wszystkich, w każdym przypadku terapia jest dobierana indywidualnie przy ścisłej współpracy lekarza z pacjentem. Wybór metody zależy też od preferencji pacjenta. Często trzeba wypróbować kilka różnych leków przeciwdepresyjnych, zanim znajdzie się odpowiedni. Aby leki zaczęły działać, zwykle potrzeba od 2 do 4 tygodni. Nie wolno przerywać ich przyjmowania na własną rękę, gdy ustąpią objawy. Zwykle po 6-12 miesiącach lekarz i pacjent decydują wspólnie, że można przerwać leczenie, wtedy lekarz stopniowo i bezpiecznie zmniejsza dawkę.

Jak wspierać terapię

• Starać się być aktywnym fizycznie i ćwiczyć.
• Wyznaczać sobie realistyczne cele.
• Próbować spędzać czas z innymi ludźmi i zwierzać się zaufanemu przyjacielowi lub krewnemu.
• Starać się nie izolować i korzystać z pomocy innych.
• Spodziewać się stopniowej, a nie natychmiastowej poprawy nastroju.
• Odłożyć ważne decyzje, takie jak ślub, rozwód lub zmiana pracy do czasu poprawy stanu zdrowia. Omawiać ważne decyzje z zaufanymi, bliskimi osobami, które mają bardziej obiektywny pogląd na sytuację.

Przydatne telefony

• Antydepresyjny Telefon Forum Przeciw Depresji
  tel. 22 594 91 00
  (czynny w każdą środę – czwartek od 17.00 do 19.00)
• Telefon zaufania dla osób dorosłych w kryzysie emocjonalnym
  tel. 116 123
  (poniedziałek-piątek od 14:00-22:00, połączenie bezpłatne)
• Telefon Zaufania dla Dzieci i Młodzieży
  tel. 116 111
  (czynny 7 dni w tygodniu, 24 h na dobę)
• ITAKA – Antydepresyjny telefon zaufania
  tel. 22 484 88 01
  (czynny w poniedziałki i czwartki od 17.00 do 20.00)
• Ośrodek Interwencji Kryzysowej – pomoc psychiatryczno-pedagogiczna
  tel. 22 855 44 32