Kleszczowe zapalenie mózgu – jak można się zarazić, objawy, zapobieganie

Kleszczowe zapalenie mózgu jest groźną chorobą wirusową przenoszoną przez kleszcze, która może prowadzić do poważnych powikłań. Sprawdź, jakie są jej objawy i jak można jej zapobiegać.

Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM, TBE – tick-borne encephalitis) jest zakażeniem ośrodkowego układu nerwowego wywołanym przez wirus kleszczowego zapalenia mózgu należący do rodzaju flawiwirusów. Na kleszczowe zapalenie mózgu chorują liczne gatunki zwierząt, w tym krowy, kozy, konie, psy, drapieżniki, gryzonie. Wirus atakuje komórki nerwowe w mózgu oraz otaczające go struktury. Rezerwuarem wirusa są głównie kleszcze oraz małe gryzonie, które przekazują zakażenie na następne pokolenia. Szacuje się, że 0,1-5% kleszczy w Europie jest zakażonych wirusem kleszczowego zapalenia mózgu.

U ludzi choroba może występować we wszystkich grupach wiekowych. Jej przypadki odnotowano także u niemowląt. Nie ma leków przeciwwirusowych zwalczających kleszczowe zapalenie mózgu, zakażonych można leczyć tylko objawowo.

Jak można się zarazić kleszczowym zapaleniem mózgu

• Do zakażenia najczęściej dochodzi poprzez ukłucie przez kleszcza.
• Możliwe, chociaż znacznie rzadsze, jest również zachorowanie na skutek spożycia niepasteryzowanego mleka lub jego przetworów, pochodzących od zwierząt zarażonych wirusem.
• Zainfekować kleszczowym zapaleniem mózgu można się także drogą wziewną, poprzez wdychanie kurzu, w którym znajdują się odchody zarażonych kleszczy.
• Zakażenie nie przenosi się z człowieka na człowieka.

Jak przebiega KZM

Okres wylęgania choroby wynosi od 4 do 28 dni. Gdy pojawiają się objawy, co trzeci chory nie pamięta już, że został ugryziony przez kleszcza.

20-30 proc. zakażonych osób przechodzi łagodnie, objawy przypominają grypę i ustępują po tygodniu. Jednak u większości zakażonych zajęcie ośrodkowego układu nerwowego przez wirusa prowadzi do zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenia mózgu, zapalenia móżdżku lub zapalenia rdzenia kręgowego. Objawy neurologiczne zazwyczaj ustępują w ciągu kilku tygodni, ale w cięższych przypadkach mogą się utrzymywać nawet przez kilka miesięcy lub pozostawić trwałe następstwa. U 1% chorych zakażenie kleszczowym zapaleniem mózgu kończy się zgonem.

Objawy kleszczowego zapalenia mózgu

Choroba zazwyczaj przebiega dwufazowo, a objawy pojawiają się nagle.

I faza KZM

W I fazie zwiastunów choroba przypomina grypę i nie można na podstawie objawów odróżnić jej od łagodnych zakażeń wirusowych. Jednak najczęściej zachorowania na KZM przypadają na na lato i wczesną jesień – od lipca do października. Pojawienie się takich objawów poza sezonem grypowym, zwłaszcza gdy kilkanaście dni wcześniej był kontakt z kleszczem, powinno wzbudzić czujność, ponieważ może świadczyć o zakażeniu KZM. Najczęściej zgłaszane w tym czasie symptomy to:

• gorączka, która zwykle nie przekracza 38°C,
• narastające osłabienie,
• złe samopoczucie,
• bóle głowy i mięśni rąk i nóg, a także bóle gałek ocznych,
• mogą także wystąpić nudności, wymioty i bóle brzucha.

Objawy te zwykle utrzymują się około tygodnia, a potem ustępują. U 20-30 proc. osób objawy kleszczowego zapalenia mózgu kończą się na tym etapie. Jednak u pozostałych, czyli zdecydowanej większości chorych, po kolejnym tygodniu objawy nawracają.

II faza objawów neurologicznych KZM

W drugiej fazie choroby, trwającej kilka tygodni, a nawet miesięcy, mogą pojawić się:

• nagły skok gorączki do ok. 40°C,
• wymioty,
• nadwrażliwość na bodźce: światło, dźwięki i dotyk,
• niekiedy oczopląs i podwójne widzenie,
• zmiana nastroju (depresja),
• bóle i zawroty głowy,
• niedosłuch,
• spadek ciśnienia krwi,
• zaburzenia świadomości, niekiedy jej utrata,
• sztywność karku.

Co robić w razie wystąpienia objawów kleszczowego zapalenia mózgu?

Gdy choroba jeszcze nie jest zdiagnozowana, zwykle stosuje się leczenie objawowe: leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe, najczęściej paracetamol i niesteroidowe leki przeciwzapalne, np. ibuprofen.

W przypadku wystąpienia jakichkolwiek objawów neurologicznych należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza lub w razie niepokojącego stanu chorego wezwać pogotowie ratunkowe. Kleszczowe zapalenie mózgu bezwzględnie wymaga leczenia szpitalnego.

Jak zmniejszać ryzyko KZM?

Profilaktyka kleszczowego zapalenia mózgu polega na zapobieganiu ukąszeniu przez kleszcze, jak najszybszym mechanicznym usuwaniu kleszczy oraz szczepieniach ochronnych.

Zapobiec ukąszeniom kleszczy może pomóc:

• unikanie miejsc zwiększonego ryzyka, gdzie często występują kleszcze,
• podczas spacerów rejonach występowania kleszczy w lasach, parkach na łąkach szczelne osłanianie skóry ubraniami z długimi rękawami i nogawkami, skarpetami naciągniętymi na nogawki, butami z wyższą cholewką i czapkami z daszkiem,
• stosowanie repelentów, czyli środków odstraszających kleszcze,
• dokładne kontrolowanie całej skóry, zwłaszcza pachwin, pach, okolic za małżowinami usznymi i fałdów skórnych po każdym powrocie ze spacerów na łąkach czy w lasach.

Skutecznym sposobem zapobiegania kleszczowemu zapaleniu mózgu są szczepienia ochronne, które zapewniają skuteczną ochronę przynajmniej na kilka lat.

Chcesz dowiedzieć się więcej o zdrowiu? Słuchaj programu „Szlachetne zdrowie” w Radiu Pogoda codziennie o 12:30!

Przeczytaj też:

• Jak usunąć kleszcza? [PORADNIK]
• Borelioza – objawy i sposoby leczenia
• Jak ochronić się przed ugryzieniami komarów?