Zbrodnia wojenna – co to jest, kiedy mamy z nią do czynienia i jak jest karana przez prawo międzynarodowe? [WYJAŚNIAMY]

Dowiedz się, czym jest zbrodnia wojenna, czym różni się od walki w czasie wojny oraz w jaki sposób karani są ci, którzy się jej dopuszczają.

Od pierwszych dni ataku Rosji na Ukrainę niemal codziennie mamy do czynienia z doniesieniami o zbrodniach wojennych, jakich dopuszcza się agresor na ukraińskiej ludności cywilnej. Słyszymy doniesienia o ostrzeliwaniu miast, bloków mieszkalnych i domów również przy użyciu broni kasetowej a nawet termobarycznej. Warto więc dowiedzieć się, czym faktycznie jest zbrodnia wojenna, za którą zbrodniarze mogą kiedyś zostać pociągnięci do odpowiedzialności.

W prawodawstwie międzynarodowym zapisany jest zakaz atakowania i bombardowania nie bronionych domów mieszkalnych, miast, wsi i budowli. Zapisane jest to w art. 25 regulaminu konwencji haskiej. Jeśli tego typu teren ma zostać zaatakowany, to istnieje obowiązek wcześniejszego ostrzeżenia mieszkańców o tym, że atak nastąpi (zapisano to w art. 26 regulaminu oraz w art. IX konwencji haskiej. Ludność cywilna w czasie wojny ma być chroniona według zapisów protokołów dodatkowych konwencji genewskich z 1977 roku.

Korytarz humanitarny – co to jest?

W czwartej konwencji genewskiej z 1949 roku zawarto możliwość zawierania układów między stronami konfliktu w sprawie tworzenia stref, w których zapewnia się bezpieczeństwo rannym, chorym, starcom, kobietom i dzieciom z okolicy toczonych walk. Według ONZ korytarze humanitarne to jedna z form tymczasowego wstrzymania działań zbrojnych i są to strefy zdemilitaryzowane na określonym obszarze, przez określony czas. Powstają one po to, żeby móc przez nie przetransportować pomoc humanitarną, jedzenie, wodę, pomoc medyczną i ewakuować ludność.

Zbrodnie wojenne według prawa międzynarodowego

Po zakończeniu II wojny światowej zwycięskie państwa: Stany Zjednoczone, ZSRR, Wielka Brytania i Francja podpisały 8 sierpnia 1945 roku porozumienia londyński, na mocy których powstał Międzynarodowy Trybunał Wojskowy do osądzenia głównych przestępstw w Europie. (dla osądzenia zbrodni japońskich w Azji utworzono Międzynarodowy Trybunał w Tokio). W statucie Międzynarodowego Trybunału Wojskowego wyodrębniono trzy kategorie przestępstw wojennych:
A. Zbrodnie przeciwko pokojowi: „planowanie, przygotowywanie, rozpoczynanie lub prowadzenie wojny napastniczej albo wojny będącej pogwałceniem traktatów, porozumień lub zapewnień międzynarodowych albo współudział w ogólnym planie lub zmowie w celu dokonania jednego z wymienionych czynów”;
B. Zbrodnie wojenne: pogwałcenie praw i zwyczajów wojennych – morderstwa, znęcanie się lub deportacje na roboty przymusowe albo w innym celu ludności cywilnej obszaru okupowanego, mordowanie lub znęcanie się nad jeńcami wojennymi lub osobami na morzu, zabijanie zakładników, rabunek własności publicznej lub prywatnej, bezmyślne burzenie miast lub wsi, powodowanie spustoszeń nie usprawiedliwionych koniecznością wojenną;
C. Zbrodnie przeciwko ludzkości: morderstwa, zamienianie ludzi w niewolników, deportacje i inne czyny nieludzkie wobec ludności cywilnej, przesiedlenia i inne zbrodnie podlegające jurysdykcji Trybunału, „niezależnie od tego, czy czyny te naruszały lub nie naruszały prawa wewnętrzne państwa, gdzie je popełniano”.

Wywiedziona z Konwencji Genewskich z 1949 roku definicja zbrodni wojennych została zapisana w Statusie Rzymskim Międzynarodowego Trybunału Karnego i stanowi że tego rodzaju zbrodnie to poważne naruszenia praw humanitarnych podczas konfliktu.

Zbrodnia wojenna – przykłady

Lista przestępstw wojennych jest długa i zawiera oczywiste zbrodnicze działania jak morderstwa, branie zakładników, tortury i tego podobne akty. W praktyce jednak – kiedy trzeba udowodnić przed trybunałem że dane działanie jest zbrodnią wojenną – niestety, wciąż znajdujemy się w swego rodzaju szarej strefie. Trzeba pamiętać, że prawo międzynarodowe nie zawsze chroni cywili przed śmiercią i nie każda śmierć cywila podczas wojny kwalifikowana jest jako zbrodnia. Choć brzmi to szokująco i może to budzić oczywiste oburzenie, to nie zawsze naloty na wioski, bombardowanie budynków mieszkalnych czy szkół, a nawet zabijanie grup cywili jest zbrodnią wojenną. Nierzadko w historii takie postępowanie tłumaczono koniecznością militarną. Ten sam rodzaj postępowania w praktyce może zostać zakwalifikowany jako zbrodnia, jeśli zniszczenia okazały się niekonieczne a cierpienia ludności cywilnej przekraczają zakładany wojskowy rezultat agresora.

O tym, czy dana osoba lub armia dopuściła się zbrodni wojennej, według międzynarodowego prawa decydują trzy najważniejsze zasady:

  • rozróżnienie – walczące strony muszą stale stosować rozróżnienie między siłami przeciwnika a ludnością cywilną. Przykładowo, zaatakowanie np. koszar wojskowych, w których wiadomo, że schronili się cywile i osoby nieuczestniczące w walkach może być zbrodnią wojenną. Tak samo zbrodnią będzie zaatakowanie bazy wojskowej, której generatory zaopatrują okoliczne szpitale w energię elektryczną;
  • proporcjonalność – dana armia nie ma prawa odpowiadać na atak z nadmierną agresją, czyli jeśli przykładowo w walce zginie żołnierz, to nie można w odwecie zbombardować całej dzielnicy miasta;
  • ostrożność – strony konfliktu mają obowiązek unikać lub minimalizować szkody czynione ludności cywilnej.

Zbrodnia wojenna – kara

Zgodnie z zasadami sformułowanymi w uchwałach Zgromadzenia Ogólnego ONZ z 1946 roku „każdy, kto dopuścił się czynu, który według prawa międzynarodowego stanowi przestępstwo, jest odpowiedzialny za ten czyn i podlega ukaraniu”. Ukarana za zbrodnię zostanie popełniająca ją osoba, nawet jeśli wewnętrzne prawo danego kraju nie przewiduje kary za to postępowanie. Odpowiedzialność dotyczy również przywódcy państwa lub wysokich funkcjonariuszy – najlepszym tego przykładem jest fakt postawienia przed Międzynarodowym trybunałem Karnym byłego prezydenta Jugosławii, Slobodana Milosevicia.

Jakie są kary za zbrodnie wojenne?

Wyrok za popełnione zbrodnie wydaje Międzynarodowy Trybunał Karny z siedzibą w Hadze. Zbrodniarze wojenni mogą zostać skazani na długoletnie kary więzienia, z dożywociem włącznie. Trybunał nie wydaje wyroków śmierci.

Podczas pisania korzystałem z następujących źródeł:

  • Remigiusz Bierzanek, Janusz Symonides „Prawo Międzynarodowe Publiczne”, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis Sp. z o.o., Warszawa 2002;
  • https://www.dw.com/en/what-constitutes-a-war-crime/a-60989316

Czytaj też:

Dodaj komentarz Anuluj pisanie odpowiedzi